I Badanie Polskich Użytkowników Sieci Internet (1999 r.)

Podstawowe informacje metodologiczne

Celem badania było pozyskanie jak najszerszych informacji o populacji polskich użytkowników sieci Internet. Badaną populacją byli wszyscy użytkownicy Internetu pochodzenia polskiego, niezależnie od miejsca zamieszkania czy tymczasowego pobytu. W praktyce sprowadzało się to do badania osób, które władają językiem polskim w stopniu wystarczającym do zrozumienia i wypełnienia kwestionariusza ankietowego.

Prowadzącym badanie była Katedra Marketingu Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Ze względu na nagłe wycofanie się ze współpracy firmy AMG:net interactive media agency projekt badawczy został wykonany własnymi środkami uczelni. Kwestionariusz ankietowy wraz z mechanizmami zapewniającymi zbieranie odpowiedzi do bazy danych został zamieszczony na uczelnianym serwerze WWW pod adresem badanie.ae.krakow.pl. Badanie w czasie swojego trwania było intensywnie wsparte przez firmy współpracujące.

Badanie trwało 29 dni a odbyło się w dniach od 23 marca do 21 kwietnia 1999 roku. W jego trakcie serwer odwiedzono z 16 527 unikalnych hostów. Najwięcej (77,84%) żądań transmisji pochodziło z komputerów krajowych, zarejestrowanych w domenie .pl, drugą co do wielkości grupą były komputery o nierozpoznawalnych numerach IP (11,99%). Pozostała część transmisji była wywoływana z hostów zarejestrowanych w domenach funkcjonalnych najwyższego rzędu oraz domenach krajowych. Z zagranicy najwięcej żądań transmisji pochodziło z takich krajów jak Niemcy, Kanada, Australia, Szwecja, Francja, Wielka Brytania, Holandia i Dania.

Zróżnicowany, zdecentralizowany, częściowo nawet anarchiczny charakter sieci Internet stwarza określone trudności metodologiczne w czasie badań prowadzonych za jego pośrednictwem. Podstawową trudnością jest zdefiniowanie obiektu poddawanego badaniu, czyli użytkownika sieci. W niniejszym badaniu obiektem takim był każdy, kto ma dostęp do sieci Internet, włada językiem polskim (w domyśle: jest Polakiem) i ma możliwość przeglądania stron WWW. Ze względu na przeprowadzenie badania poprzez kwestionariusz zamieszczony na stronie WWW badaniem nie zostali objęci użytkownicy sieci Internet mający dostęp tylko i wyłącznie do poczty elektronicznej, choć mogli oni otrzymać wiadomość o prowadzonym badaniu.

Kolejnym problemem jest zastosowany - czy też mający miejsce - dobór próby do badania. Specyfika sieci Internet, w tym w szczególności brak jednoznacznych danych o populacji oraz brak jakiejkolwiek organizacji centralnej rejestrującej użytkowników sieci, przesądza o tym, że niemożliwe do zastosowania stają się metody doboru losowego respondentów badania. Próba w badaniu ankietowym wykorzystującym kwestionariusz ankietowy tworzy się na zasadzie samoselekcji (samodoboru) respondentów, którzy sami decydują o tym czy poświęcić własny czas na wypełnianie kwestionariusza czy też nie. Jedyną metodą zwiększenia wiarygodności otrzymanych wyników w tym przypadku jest zwiększanie próby do rozmiarów, gdy podstawowe charakterystyki użytkowników przestaną zmieniać się wraz z dalszym zwiększaniem się liczby biorących udział w badaniu, co też zostało uczynione. Badanie było też intensywnie promowane w Internecie w często odwiedzanych jego punktach, co miało zapewnić dotarcie z informacją o badaniu do jak największej liczby osób. Temu samemu służyły wiadomości wysłane do grup dyskusyjnych systemu Usenet oraz "doklejki" do wiadomości pocztowych wychodzących z darmowych serwerów poczty elektronicznej. Podstawowym źródłem informacji o ankiecie dla większości respondentów były jednak bannery.

Ogółem, stwierdzić można, że już po pierwszym tygodniu badania podstawowe charakterystyki respondentów ustabilizowały się na określonym poziomie. Zwiększanie liczebności próby w kolejnych dniach wywoływało wahania się tych wskaźników o nie więcej niż 2-2,5%. Można więc przypuszczać, iż wynikający z doboru próby błąd badania nie jest większy niż ta wielkość. Nieznany natomiast jest błąd wynikający z braku możliwości porównania charakterystyk populacji generalnej użytkowników sieci Internet z populacją badaną. Pozyskane wyniki odnoszą się więc do zbiorowości badanej i powinny być odnoszone do całej zbiorowości użytkowników sieci Internet z dużą ostrożnością.

W trakcie selekcji i weryfikacji pozyskanych danych źródłowych wyeliminowano odpowiedzi puste, pochodzące od osób, które weszły na strony kwestionariusza ankietowego ale nie wypełniły go oraz odpowiedzi duplikujące się, wynikające z wielokrotnego przesyłania odpowiedzi (kilkukrotne kliknięcia na przycisk ?Wyślij?). Usunięto też odpowiedzi duplikujące się powstałe jako rezultat - nieuwzględnionego przy projektowaniu badania - wpływu mechanizmu lokalnego i sieciowego tymczasowego zapisywania stron WWW (local cache i proxy cache server). W wyniku przeprowadzonych prac otrzymano zbiór 7 181 odpowiedzi na pierwszą część kwestionariusza ankietowego, 3 903 odpowiedzi na część drugą oraz 3 496 odpowiedzi na trzecią część, co stanowi niebagatelną próbę badawczą.

Istotne są też różnice wynikające z samej konstrukcji kwestionariusza. Składał się on z trzech części - najdłuższej pierwszej, nieco krótszej drugiej oraz zupełnie niewielkiej części trzeciej, zawierającej pytania, które mogłyby zostać odebrane jako intruzywne, naruszające czyjąś prywatność czy zbyt dociekliwe. Ze względu na liczbę pytań nie wszyscy rozpoczynający wypełnianie ankiety dotarli do końca, co widać po ilości odpowiedzi udzielonych na różne części kwestionariusza.